تاثیر انگلستان در ایجاد بحران های سیاسیِ ایران - دانلود رایگان
دانلود رایگان
دانلود رایگان
| تاثیر انگلستان در ایجاد بحران های سیاسیِ ایران از آغاز سلطنت پهلوی تا سال 1390 فهرست صفحه بخش اول: کلیات پژوهش...............................................................................................................................................1 بخش دوم: انگلستان وبحران سازی های سیاسی درایران دوران پهلوی وجمهوری اسلامی ایران....................................87 کلیات: در بخش اول که با عنوان کلیات پژوهش از آن یاد می شود، ابتدا ابزارهای بررسی و تشریح این موضوع که تاثیر انگلستان در بحران سازی های سیاسی در ایران معاصر تا سال 1390 شمسی چه بوده است مورد نظر می باشد. در این خصوص، ابتدا باید این موضوع به اثبات برسد که حضورانگلستان در ایران، در بیشتر مواقع، به بحران سازی های سیاسی مختلفی ختم شده است، به دیگر سخن، حضور انگلستان در جامعه ایران در بیشتر مواقع یک معضل بزرگ برای کشور ایران و رجال سیاسی آن به شمار می رفته است. پس از اثبات این نکته، بررسی سیر بحران سازی های سیاسی انگلستان در ایران مورد نظر خواهد بود. در این میان ابتدا باید افزود که نمی توان سیر بحران سازی های سیاسی انگلیس در ایران را در به بازه زمانی خاص تفکیک نموده و سپس به تحلیل و تشریح آن پرداخت. لذا در راستای ارائه تحلیلی دقیق و علمی بایستی سیرتاریخی حضور انگلستان و دلایل این حضور را بررسی نمود. در گام بعد، آنچه مورد نظر می باشد، انتخاب روش تحقیق و چارچوب نظری می باشد. در راستای ارائه صرف وقایع تاریخی و فعالیت های سیاسی انگلستان در ایران، روش تاریخی مناسب می باشد، لکن یقینا چنین روشی تحلیل دقیق و متقنی ارائه نخواهد داد. روش جامعه شناسی تاریخی که دو بعد داخلی و خارجی آن ابزارها، رویکردها، نتایج و بازخورد فعالیت های سیاسی انگلستان را در ایران به خوبی واکاوی می نماید، نیز به صورت تلفیقی با روش تاریخی به کارگرفته شده است. چارچوب نظری استفاده مشتمل بر تحلیلی سه گانه از مدل وابستگی استعماری دوس سانتوس، مدل بی ثباتی سیاسی دیوید ساندرز و مدیریت بحران مایکل برچر می باشد. در مدل دوس سانتوس مراحل وابستگی به سه مرحله وابستگی استعماری، وابستگی مالی- صنعتی و وابستگی علمی- فناورانه تفکیک شده است و در این خصوص بحران سازی های سیاسی انگلستان در هر مرحله از حیات سیاسی ایران تا سال 1390 شمسی با یکی از این مراحل سه گانه در تطابق می باشد.در مدل بی ثباتی سیاسی دیوید ساندرز به ترتیب براساس شدت و حدت بی ثباتی، تغییر رژیم، تغییر حکومت، چالش های خشونت آمیز و چالش های مسالمت آمیز را شاهد می باشیم. مدل مدیریت بحران برچر نیز شامل مراحلی همچون تهدید یک یا چند ارزش اساسی بازیگران،عدم تجانس،برجستگی ژئواستراتژیک، مقولات، خشونت و نهایتابرون داد مهمترین عوامل بروز بحران می باشند و مراحلی همچون شروع، گسترش، کاهش و نهایتا بازخورد، مهمترین مراحل مدیریت بحران تلقی می شوند. بااستفاده از موارد مذکور، در بخش اول این رساله، بیشتر گذری تاریخی بر سیر بحران سازی های سیاسی انگلستان در دوران پیش از سلطنت پهلوی که شامل دوران افشاریه و زندیه و صفوی و قاجاریه می شود، داریم و همانطور که در فوق بدان اشاره گردید، در راستای آسیب شناسی هرچه بهتر از سبقه بحران سازی های سیاسی انگلستان در ایران، ناچارا باید به بررسی تاریخی دوران ابتدایی حضور انگلستان در ایران پرداخت. بخش اول، به سه فصل تفکیک شده است. در فصل اول، همانطور که بیان خواهد شد، مواردی همچون بیان مسئله، سوال اصلی و فرعی و فرضیه های اصلی و فرعی، اهمیت موضوع، پیشینه موضوع، مطرح می گردند. آنچه که در فصل اول از اهمیت بالایی برخوردار است، اثبات این موضوع که حضور بریتانیادر ایران در بیشتر موارد با بحران سازی های سیاسی گسترده ای مصادف بوده است. در فصل دوم، ابزارهای و روش های تحلیل و تشریح بحران سازی های سیاسی انگلستان در ایران تبیین می گردند، همانطور که بیان گردید روش های تاریخی و جامعه شناسی تاریخی(در ابعاد داخلی و خارجی) حول روش پژوهش و مدل وابستگی دوس سانتوس و مدل بی ثباتی سیاسی دیوید ساندرز، حول چارچوب نظری پژوهش قرار می گیرند. در اینجا باید افزود که استفاده از نظریه مدیریت بحران مایکل برچر در راستای تبیین هرچه بهتر بحران سازی های سیاسی انگلستان در ایران و ارتباط آن با نظریه نظام سلطه بین المللی استفاده گردیده است که در طول فصول مختلف رساله بارها از آن استفاده خواهد گردید. در فصل سوم، به برخی از مهمترین بحران های سیاسی منتج از فعالیت های بریتانیا در ایران دوران پیش از سلطنت پهلوی اشاره خواهد شد. دورانی همچون دوره افشاریه، زندیه، صفویه و قاجاریه. در این فصل نیز سیاست های استعماری انگلستان در قالب تحلیل سه گانه از مدل وابستگی استعماری دوس سانتوس ابتدا در عرصه نظام سلطه جهانی بررسی خواهد شد، سپس مدیریت بحران های مذکور در قالب نظریه مدیریت بحران مایکل برچر تحلیل می گردد و سرانجام بازخورد بحران های سیاسی بر کشور ایران و سیاستمداران آن تشریح و تبیین خواهد شد تا بتوان سیر بحران سازی های سیاسی انگلستان در دوران بعد(پهلوی اول، دوم و دوران پس از انقلاب اسلامی) را بهتر تبیین و تحلیل نمود. فصل اول، طرح تحقیقاتی: گفتار1- بیان مسئله: کشورانگلستان یکی از کهن ترین و سازمان یافته ترین قدرت های استعماری جهان محسوب می شود.کشوری که سابقه استعماری آن به گواه اسناد موجود ومتقن تاریخی به اوائل قرن شانزدهم میلادی و بویژه به دوران تشکیل "کمپانی هندشرقی انگلستان"درسال ۱۶۰۰میلادی برمی گردد. ابتداپرتغالی ها دراوائل قرن شانزدهم پایه های استعمارکهنه را درکشورها ومناطق ساحلی اقیانوس هند وماوراءآن، دریای سرخ، خلیج عمان، خلیج فارس وشبه قاره هند برقرار کردند. پس ازآن، انگلیسی ها به تدریج با مبارزه مداوم وسازمان یافته با پرتغالی ها وسایرقدرت های استعماری دیگر آنها راشکست داده و وادار به خروج ازمنطقه کردند، تا اینکه بعدا خود قدرت برتر و بلامنازع منطقه شدند.پیشرفت ها وموفقیت های استعماری انگلستان بویژه درخاورمیانه تا به آنجا رسید که درشروع قرن بیستم، امپراتوری بریتانیا برحدود یک چهارم کل خشکی های کره زمین وساکنان آن(با حدود ۳۰۰میلیون نفرجمعیت)سلطه استعماری و استثماری داشت. به همین جهت ازدیدگاه آماری، هرفرد انگلیسی درآن زمان صاحب۱۰نفر"برده استعماری" بود(جمعیت انگلستان درابتدای قرن بیستم حدود۳۰میلیون نفربود) لذا وینستون چرچیل سیاستمدار کهنه کار ونخست وزیراسبق انگلستان درهمان حوالی اعلام کردکه"آفتاب درامپراتوری انگستان هیچگاه غروب نمی کند"بخصوص، انگلستان با انعقاد قرارداد دارسی درسال ۱۹۰۱به مدت ۶۰ سال مداوم بادولت ایران، رقابت های گسترده با دولت های استعماری (روسیه تزاری، آلمان، فرانسه) وقدرت بزرگ منطقه ای(امپراتوری عثمانی)، قدرت ونفوذ استعماری خود را هرچه بیشتردرمنطقه وایران تثبیت کرد. با توجه به اینکه بررسی مفهوم بحران سازی های سیاسی انگلستان در کشور ایران به عنوان یک مشکل اساسی و حیاتی در سیرگذران تاریخی و حتی در عصر حاضر همواره کشور ایران را آبستن بحران های سیاسی گوناگونی نموده است، به همین علت تلاش بر آنست تا با بهره گیری از تلفیق نظریات دوس سانتوس- ساندرز و نیز رویکردی تاریخی وجامعه شناسی تاریخی(در ابعاد داخلی و خارجی) به اثبات این مسئله پرداخته شود. همچنین، با توجه به این موضوع که خاورمیانه در نظریات اکثر نظریه پردازان امنیتی(اسپایکمن) به عنوان هارتلند(قلب جهان، Heartland) دنیا مطرح گردیده است و مهمتر آنکه ایران در موقعیت مرکزی این منطقه قرار گرفته است وبه لحاظ موقعیت ژئواستراتژیک، منابع نفتی و مواد اولیه موردنیاز جوامع صنعتی همچون انگلستان، عامل بسیار مهمی در معادلات استعماری کشورهای قدرتمند به شمار می رود، می توان مسئله حضور بریتانیا در درون کشورهای توسعه نیافته ای همچون ایران را در خلال سالیان طویل تشریح نمود. مسئله حضور انگلستان در ایران به شیوه های مختلف(مستقیم یا غیرمستقیم) صرف دلایل اقتصادی دلایل دیگری را نیز می طلبد، لکن دیگر دلایل نیز در ارتباط با علل و عوامل اقتصادی و سیاسی قرار می گیرند.دلایلی همچون رقابت با نازیسم، کمونیسم و مواردی مشابه. لذا بخش مهمی از رساله حاضر، در پی ارائه پاسخی متقن، علمی و تحلیلی از چرایی حضور انگلستان و متعاقب آن بحران سازی های سیاسی این کشور در ایران می باشد و در پاسخ بدین مسئله، با رویکردی تلفیقی از روش های تاریخی و جامعه شناسی تاریخی(در ابعاد داخلی و خارجی) استفاده شده است. در خصوص علت انتخاب روش تاریخی، در راستای توصیف صرف وقایع و بحران های سیاسی منتسب به بریتانیا در ایران از روش مذکور استفاده شده است و در خصوص چرایی گزینش روش جامعه شناسی تاریخی باید افزود در بحران سازی های سیاسی که انگلستان در ایران ایجاد نمود یا به نحوی در ایجاد ان تاثیرگذار بود، آن دسته از بحران هایی که ابعاد داخلی ایران را تحت تاثیر خود قرارداد، ذیل بعد داخلی روش جامعه شناسی تاریخی قرار می گیرد و آن دسته از بحران هایی که انگلستان با تعامل سایر قدرت های نظام بین الملل و یا در رقابت با آنان در ایران ایجاد نمود، ذیل نظریه استفن هابدن در روش جامعه شناسی تاریخی در بعد خارجی قرار می گیرند. همچنین، جهت پویایی ذهن خوانندگان و آشنایی هرچه بیشتر و بهتر با پیشینه بحران سازی های سیاسی انگلستان در ایران، ناچارا سابقه ورود انگلستان در ایران، به طور اجمالی بررسی خواهد شد تا رویکردهای بحران سازی سیاسی این کشور در ایران از ابتدا تا کنون به تفصیل مورد بررسی قرار گیرد. در اینجا ذکر این نکته مهم می باشد که بررسی تاثیرانگلستان در بحران سازی های سیاسی در ایران، به نوعی احیا کننده فرضیات تئوری توطئه باشد. تئوری که تمامی عوامل بحران سازی های سیاسی در ایران را به انگلستان و عوامل خارجی نسبت می دهد. در حالی که رساله حاضر، با نقدی علمی- تحلیلی بر فرضیات تئوری توطئه، بحران های سیاسی ای که در آن انگلستان نقشی بارز و مخرب داشته است را مورد بررسی و تبیین قرار خواهد داد. به دیگر سخن، نمی توان تمامی بحران های سیاسی به وقوع پیوسته در ایران را منتسب به بریتانیا قلمداد نمود و یا هدف آن نیست تا برداشت های سو و بعضا نادرست فرضیات تئوری توطئه را با واقعیت های برآمده از بحران سازی های سیاسی انگلیس در ایران کاملا یکسان سازی نموده و منطبق برهم قرار گیرد.در بخش های بعدی به تفصیل در خصوص تئوری توطئه و ارتباط یا عدم ارتباط تئوری مذکور با پژوهش کنونی بحث خواهد شد. گفتار2- سوال اصلی و سوال های فرعی: وجود اسناد و منابع تاریخی بسیار، نقش پررنگ بریتانیا را در ایجاد بحران های متعدد سیاسی و غیره در ایران غیرقابل انکار می کند. لذا نوشتار حاضر درصدد بررسی بحران هایی است که در دوران سلطنت پهلوی اول و دوم و نیزاقدامات بحران ساز و موضع خصمانه انگلستان، پس از پیروزی انقلاب اسلامی ایران می باشد.حال با این توضیحات اجمالی و توضیحات سطرهای گذشته به سوال اصلی پژوهش حاضر می رسیم. الف) سوال اصلی: تاثیرانگلستان، در ایجاد کدامیک از بحران های سیاسی عینیت یافته در جامعه ایران معاصر ملموس تر بوده است؟ ب) سوال های فرعی: 1) مهم ترین شاخصه های سیاست های استعماری انگلستان در دوران سلطنت پهلوی اول حول کدام محورها بوده است؟ 2)کدام یک از الگوهای کلان سه گانه بحران سازی سیاسی انگلستان در ایران عصر سلطنت محمدرضاشاه پهلوی برجسته تر بوده است؟ 3) رهیافت های نوین اجرا شده از سوی بریتانیا در ایجاد بحران های سیاسی و متشنج نمودن اوضاع داخلی و خارجی ایران پس از پیروزی انقلاب کدام بوده است؟ گفتار3- فرضیه اصلی و فرضیه های فرعی: الف) فرضیه اصلی: بحران سازی های سیاسی انگلستان در تاریخ معاصر ایران را می توان در یک دسته بندی کلان حول سیاست های تجزیه طلبی نظیر نقاط جدا شده از ایران، بنیادگرایی قومی و مذهبی نظیر حمایت از جریان بهاییت و نهایتا سیاست های اقتصادی و نظامی نظیر تحریم ها و تهدید به حمله نظامی به ایران دانست. ب) فرضیه های فرعی : 1) سیاست های استعماری انگلستان در دوران سلطنت پهلوی اول، حول تامین بهینه و بیشینه منابع نفتی انگلستان از سوی ایران و نیز مقابله با هجمه کمونیسم و در ادامه نازیسم می باشد. 2) کودتای 28 مرداد را می توان مهمترین موضع خصمانه انگلستان در قبال ملی گرایان و استعمارستیزان ایرانی همچون محمد مصدق و کابینه وی در زمان سلطنت پهلوی دوم دانست. 3) تبلیغات وسیع رسانه ای، موضع خصمانه در قبال مسئله هسته ای ایران، تحریک اعراب منطقه علیه جمهوری اسلامی وگسترش تحریم های همه جانبه به اشکال متنوع، جدیدترین رویکردهای انگلستان در ایران خواهد بود. گفتار4- تعریف مفاهیم کلیدی و ابعاد موضوع: ۱- بحران سیاسی[1]: در علوم مختلف نظیر تاریخ، اقتصاد، جغرافیا، سیاست و حتی علوم غیر انسانی نظیر پزشکی تعاریف متعدد و بعضا گوناگونی از واژه بحران شده است ولی روی هم رفته بحران را می توان تغييرات غیرطبیعی وسیع که در مدت زمان معینی صورت می پذیرد دانست که بر جنبه هاي بسيار اساسي نهادهای سیاسی، نگرش هاي اخلاقي، انواع انديشه ها و احساسات، ساختارهاي قدرت و تشکيلات اقتصادي تأثير مي گذارد. 2- حاکمیت سیاسی[2] : حاکمیتبه شکل خلاصه و ساده به معنای اقتدار سیاسی عالیه است. این مفهوم بنیاد نظام بین الملل مدرن را فراهم آورده و به نظام دولت-ملت معاصر مشروعیت می بخشد. در سطح ابتدایی، حاکمیت به معنای کنترل برمردم و فضای جغرافیایی است. این گونه کنترل نوعا از درون ساختار حکومت اعمال می گردد و تاریخ، نمایانگر رشد مداوم در حاکمیت توسط حکومت های ملی و انباشت همزمان قدرت متمرکز است ولی حاکمیت سیاسی در معنا و مفهوم متداول و رایج آن به معنای اعمال قدرت مشروع دولت ها در سرزمین خود و بدون فشارها و دخالت دولت های خارجی می باشد. 3- منافع ملی[3] : تاکنون هیج تعریف دقیق و روشنی از این مفهوم ارائه نشده است، بلکه دولت ها و نظام های سیاسی مختلف به فراخور رویدادهای بعضا متفاوت برای به حداکثر رساندن سود و حداقل رساندن زیان در عرصه بین الملل از راهکارهایی متفاوت استفاده می کنند. ولی به طور کلی، این مفهوم طیف وسیعی از تعاریف را شامل می شود که در نهایت در پی احصاء منفعت بیشینه و دفع ضرر و زیان می باشد. 4- استعمار[4] : کاربرد سیاسی اصطلاح استعمار، به طور خاص متوجه شیوه های رفتار کشورهای از نظر سیاسی توانمند نظیر کشورهای اروپاییبا سرزمین های مستعمراتی است. استعمارگری بیشتر معطوف به کشورهایی است که امپراتوری دریایی و ناپیوستگی خاک آنها مانع تشکیل یک واحد سیاسی یکپارچه مانند امپراتوری های زمینی می شود.مفهوم استعمار امروزه با مفهوم امپریالیسمپیوستگی کامل یافته و استعمار اساسا عمل قدرت های امپریالیستی شناخته می شود، یعنی قدرتی که می خواهد از مرزهای ملی و قومی خود تجاوز کند و سرزمین ها و ملت ها و اقوام دیگر را زیر تسلط خود درآورد. گرچه استعمار پیشینه ی کهن دارد، اما تاریخ مفهوم جدید آن از قرن های شانزدهم و هفدهم آغاز می شود. عقب ماندگی اقتصادی یکی از شوم ترین و سنگین ترین نتایج سلطه استعماری است. 5- ابر قدرت سیاسی[5]: منظور از ابرقدرت در امور سیاسی، دولت یا دولت هایی است که در امور سیاسی نسبت به بیشتر کشورها از قدرت بالاتری برخوردارند و در بیشتر موارد زعامت امور را در دست دارند. ذکر این نکته مهم است که مفهوم ابرقدرت، در سیاست به خودی خود معنا و مفهوم خاصی نداشته، بلکه با مفاهیمی نظیر اقتصاد و فناوری و علوم نظامی ونیز دیگر مفاهیم معنا می یابد. در بررسی ابعاد موضوع پژوهش کنونی کما اینکه در فوق نیز بدان اشاراتی گردید، سعی بر اینست، بررسی بحران های سیاسی انگلستان در ایران معاصر تا سال 1390 شمسی صورت پذیرد. در این میان، بررسی برخی از موضوعات در حاشیه قرار خواهد گرفت. به عنوان مثال، با رویکردی تاریخی، اثبات روابط نزدیک و همکاری های وسیع سیاسی- اقتصادی- اجتماعی میان بهاییت به عنوان جریان مذهبی ساختگی و نیروهای بریتانیا در ایران، یکی از اهداف رساله کنونی می باشد . در اینجا باید افزود صرفا بحران های سیاسی ناشی از همکاری های وسیع مذکور می باشد اما ماهیت فعالیت ها و ایدئولوژی جریان بهاییت، خارج از حوزه تفحص رساله خواهد بود. در واقع، هدف، بررسی دلایل و به نوعی تبیین بحران های سیاسی انگلستان در ایران می باشد. بعد دیگر رساله حاضر را می توان به بررسی ساختارهای سیاسی داخل کشور در دوران مختلف نسبت داد. به عبارتی دیگر، بسترها و زمینه های داخلی که بریتانیا را ترغیب و تحریک به رسوخ و نفوذ به داخل کشور نمود، مورد نظر می باشد. به عنوان مثال، در اضمحلال حکومت قاجار، علاوه بر بررسی علمی تحرکات انگلستان در این زمینه، ساختار های سیاسی- نظامی و موارد دیگر را نیز در داخل کشور مورد بررسی قرار خواهد گرفت. بعد نهایی رساله حاضر، پیرامون بحران سازی های سیاسی انگلستان در عصر کنونی و پیش بینی آینده رویکردها و اقدامات این کشور در ایران خواهد بود. به دیگر سخن، در بعد نهایی پژوهش حاضر، سعی در آینده پژوهی و ترسیم الگویی مبتنی بر روابط آینده ایران و انگلستان می باشد. در ادامه و در بخش روش تحقیق خواهیم دید که از خصلت های مهم و موثر بررسی تاریخی یک موضوع، خصلت آینده پژوهی و به نوعی پیش بینی حدودی می باشد. آنچه در این میان حائز اهمیت می باشد، ترسیم الگویی از بحران سازی های سیاسی انگلستان در آینده خواهد بود. لذا، با بررسی تاریخی بحران های گذشته و تلفیق دوگانه نظریات دوس سانتوس – ساندرز الگویی چند وجهی از رویکردهای آینده بریتانیا در راستای بحران سازی های سیاسی در ایران ترسیم خواهد شد. در اینجا بررسی نظریه توهم توطئه در راستای جلوگیری از هرگونه پیش داوری یا شائبه ذهنی گریزناپذیر است، چرا که فرضیه های توطئه بخش جدایی ناپذیر از جریان اصلی فرهنگ سیاسی کشور ایران می باشد که بر عرصه سیاسی کشور ما غلبه دارد. بر طبق این فرضیه، کمتر پدیده سیاسی و اجتماعی را می توان پیدا نمود که بر اثر تبانی و توطئه چینی قدرت های خارجی و دست های پنهان آنان (مستقیم یا مستقیم) به وجود نیامده باشد. از این دیدگاه به ندرت ممکن است رویدادها به همان شکلی که در ظاهر اتفاق می افتد درک شوند، زیرا چنین دریافتی اولا نشانه جهالت نسبت به حضور نیروهای برتر در اطراف شخص، و ثانیا نشانه خامی یا فقدان حساسیت در درک انگیزه های پنهان دیگران است. البته این ذهنیت معطوف به توطئه سیاسی، مختص ایرانیان نیست بلکه در خاور میانه به طور کلی و اغلب فرهنگ هایی که در نتیجه مداخله نیروهای خارجی ضعیف شده اند و آسیب دیده اند متداول است. با وجود این به نظر می رسد که چنین دیدگاهی در فرهنگ ایرانی به درجات عالی تری از پرداخت رسیده است. لذا حوادث نه به سادگی و به صورتی غیرمنتظره اتفاق می افتند و نه به شکلی مجرد. باید وجود نیروهای قدرتمند خارجی را که بر رویدادها سیطره دارند یا رویدادها را کنترل می کنند، درک کرد. از سویی دیگر، تئوری توطئه در شکل حاد آن بیانگر این است که تمامی شوربختی های عالم در پی اعمال گروهی از افراد پرنفوذ و معمولا پنهان است. در بیان این مفهوم گفته می شود گروه های کوچک و بزرگ و تیزهوشی دارای امکانات سیاسی، مالی، نظامی، روانی و علمی در پس تمام حوادث خوب و بد این دنیا هستند در حالی که رساله حاضر، با نقد بر فرضیات تئوری توطئه، بحران های سیاسی ای که در آن انگلستان نقشی بارز و مخرب داشته است را مورد بررسی و تبیین قرار خواهد داد. به دیگر سخن، مقصود، بررسی علمی و مستدل بحران های سیاسی تاثیرگذار انگلستان در دوران معاصر ایران می باشد. گفتار5- پیشینه پژوهش: (مطالعات و تحقيقاتی که درباره ي اين موضوع صورت گرفته و نتايج حاصل ازآن): حجم وسیعی از نوشته ها در این خصوص وجود دارد که طیف گسترده ای از موضوعات را شامل می شود. نویسندگانی که در این رابطه دست به قلم برده اند را شاید بتوان در چند رسته قرار داد: 1-5 : عده ای از نویسندگان روابط ایران و انگلیس را صرفا به نقش مزدوران انگلیسی در ایران وخیانت هایی که ایرانیان وابسته به بریتانیا انجام داده اند، مورد کنکاش قرار داده اند. - عظیمی، فخرالدین. 1374. بحران دموکراسی در ایران، ترجمه هوشنگ مهدوی و نوذری. - رائین، اسماعیل. ۱۳۵۶.حقوق بگیران انگلیس در ایران. - زمانی، مسعود.۱3۸۹.روابط کارگزاران ایران ودولت انگلیس درخلیج فارس. - برزگر، شبنم.۱۳۸۸. ایران، بریتانیا و خزعل. - مهرورز، داود.۱۳۸۸.بهائیت و استعمار انگلیس. - شهیدی، ابوالقاسم.۱۳۵۳.خاطراتی از فهیم الدوله. - رفیعی، مریم.۱۳۸۷.استعمار و فرقه سازی های آن. - احمدی، حسین.۱۳۷۸. انگلیسی ها و فرزندان فرمانفرما. در این کتب، نقش نیروهای مزدور انگلیسی را بسیار برجسته جلوه یافته و صرفا وابستگی دربار و درباریان را خاطر نشان می سازد ولذا تفسیری از تاثیرات بریتانیا را در ایجاد بحران های بعضا بزرگ ارائه نمی دهد. از سویی دیگر نقش برخی جریانات متعدد نظیر گروه های فراماسونری و نیز جریان بهائیت را که ساخته و پرداخته بریتانیا می باشند را در بروز برخی از بحران ها بسیار برجسته می سازند. 2-5 : برخی دیگر از نویسندگان روابط ایران و انگلیس را از نگاهی اقتصادی وامتیازات متعددی که بریتانیا در طی دوران مختلف اخذ کرده اند، رقابت های اقتصادی و سیاسی انگلیس با دیگر رقبای استعماری در ایران ونیز روابط نفتی ایران و انگلیس، مورد پژوهش قرار داده اند. - کاظم زاده، فیروز.1371. پژوهشی درباره امپریالیسم روس و انگلیس در ایران، ترجمه منوچهر امیری. - زرگر، علی اصغر. 1372. تاریخ روابط سیاسی ایران و انگلیس در دوره رضاشاه. - فاتح، مصطفی.۱۳۳۵.پنجاه سال نفت ایران. - لسانی، ابوالفضل.۱۳۵۷. طلای سیاه یا بلای ایران. - روحانی، فواد. ۱۳۵۳. تاریخ ملی شدن صنعت نفت ایران. - ذوقی، ایرج. ۱۳۷۲. نفت ایران. - بینا،۱۳۳۸.روابط اقتصادی ایران و انگلیس. - سعیدی نیا، حبیب الله.۱۳۸۳.تاریخ روابط سیاسی– اقتصادی ایران و انگلیس در دوره ناصری. - فرهمند، علی.۱۳۸۷.گذری بر امتیازات پی در پی انگلیس در عهد ناصری. - شاهدی، مظفر. ۱۳۸۷.بحران سازی های سیاسی و اقتصادی روس و انگلیس در دوران دوم مشروطیت. - پوربختیار، غفار. ۱۳۸۷. بختیاری ها، نفت و دولت انگلیس. - همایون کاتوزیان، محمدعلی.۱۳۷۷.مبارزه با قرارداد۱۹۱۹ ایران و انگلیس، ترجمه علیرضاطیب. این مسئله که استعمارگران در پی احصاء منفعت بیشینه خود می باشند وضوح و شفافیت برجسته ای دارد، لذا بروز بحران و فتنه های مختلف را خصوصا در امور سیاسی وابسته به امور اقتصادی تلقی می نمایند بدین معنا که تمامی بحران های سیاسی منبعث از بریتانیا در ایران ریشه های اقتصادی دارند که بنظر تحلیل متقنی نباشد، ضمن اینکه بیشتر این نوشته ها در خصوص منافع اقتصادی بریتانیا و ارتباط آن با موضوع بحران های سیاسی ایران به صورت متمرکز و شفاف تبیین نشده اند. 3-5 : برخی از نوشته ها در ارتباط با روابط ایران و بریتانیا موضوعات ارضی را مطرح می نماید و نقش انگلستان را از دیر باز در خصوص جدایی و استقلال برخی از اراضی متعلق به ایران نیز تحریک قومیت های مختلف ایرانی را مورد کنکاش قرار داده اند. جدایی افغانستان در عهد قاجار و نیز استقلال بحرین در زمان پهلوی دوم و نهایتا مسئله جزایر سه گانه خلیج فارس. - نجفی، فاطمه. ۱۳۹۰. خوزستان به روایت بریتانیا. - لالوی، محمود. ۱۳۸۷. انگلیسی و بحران آذربایجان. - مسعود نیا، حسین.۱۳۸۷. سیاست های استعماری بریتانیا در خلیج فارس و واگذاری جزایر ایرانی به قاسمی های شارجه. - صالحی، نصرالله.۱۳۷۹. استعمار بریتانیا و مسئله اروند رود. - فرهمند، علی.۱۳۸۶. کارگردانی انگلستان در تجزیه بحرین از ایران. - فرهمند، علی. نقدی تاریخی بر تحریکات انگلیس در ادعاهای برخی اعراب در خلیج فارس. - پروین، نادر.۱۳۸۹.استعمار انگلستان و شورش کردها در دوره معاصر. - راعی گلوجه، سجاد.۱۳۸۸. انگلیس و تحریک سران عشایر بر ضد دولت مرکزی از ملی شدن صنعت نفت تا کودتای ۲۸ مرداد۱۳۳۲. این دسته از نویسندگان بروز شورش ها و ناآرامی ها در مناطق مختلف ایران را مستقیما به بریتانیا نسبت داده در حالی که بیشتر این نویسندگان وابستگی دولت مرکزی، ضعف سپاه داخلی و عدم بینش صحیح مردم آن زمان را یادآوری ننموده ویا بسیار اندک بدان توجه نموده اند. 4-5 : برخی از نگارندگان ِکتب روابط ایران و انگلیس، به نقشMI6 در ایجاد کودتاها و ازمیان برداشتن مخالفین این کشور در طول حیات سیاسی با ایران پرداخته اند. هرچند کتب منتشر یافته در خصوص نقش انگلستان در رخداد کودتای ۲۸مرداد و نیز درکودتای ۳ اسفند۱۲۹۹ بسیار زیاد بوده، لذا مساعی در این نوشتار بر آن بوده است تا به تعدادی کتب و مقالات معدود و البته مهم اشاره شود. - لپینگ، برایان.۱۳۶۵.سقوط امپراطوری انگلیس و دولت مصدق، ترجمه محمد عنایت. - نجاتی، غلامرضا.۱۳۶۸. ملی شدن صنعت نفت و کودتای ۲۸ مرداد. - روزولت، کرمیت.بیتا. کودتا در کودتا، ترجمه علی اسلامی. - مصدق، محمد. ۱۳۶۵.خاطرات و تالمات مصدق.تهران:انتشارات علمی. - اقبال، اسماعیل.۱۳۵۷. نقش انگلستان در کودتای ۲۸مرداد. - رحمانیان، داریوش.۱۳۷۸. کودتای سوم اسفند۱۲۹۹. - مدنی، سیدجلال الدین.۱۳۸۳.خیانت به طهران. - مختاری، لواء. ۱۳۵۳. خاطرات نیم قرن خدمت: کودتای سوم اسفند۱۲۹۹. - شیخ الاسلامی،جواد.۱۳۶۹.نظری به کودتای سوم اسفند۱۲۹۹. - هوشنگ مهدوی، عبدالرضا.۱۳۷۵.کودتای سوم اسفند۱۲۹۹ و نقش وینستون چرچیل. - گازیورسکی، مارک.جی.۱۳۶۷.کودتای ۲۸مرداد۱۳۳۲. ترجمه غلامرضانجاتی. - میرفطروس، علی.بیتا. حکومت رضا شاه و دست انگلیسی ها. در این کتب تاریخی، بیشتر به ذکر وقایع تاربخ پرداخته شده است که بسیار مهم و ارزشمند بوده اما در هستی شناسی و در واقع تفسیر این وقایع نوعی اهمال و کمرنگی دیده می شود. 5-5: عده ای دیگر از نویسندگان، تاثیرات سوء انگلستان را از طریق اسناد و مدارک سیاسی ای که بعدها منتشر شد، مورد بررسی قرار داده اند. - جمالزاده، محمد علی.۱۳۴۲. انتشار اسناد سیاسی ایران در انگلستان. - بینا. ۱۳۸۷. ایران در اشغال(اسناد آرشیوهای بریتانیا). - نوذری، حسینعلی.۱۳۷۶. هشتاد و چهارسال اسناد ،مکاتبات و یادداشت های سیاسی ایران. انتشار اسناد سیاسی منتشر شده در داخل و خارج نقشی حیاتی در تبیین و تفسیر نوشتار حاضر دارد ولی صرفا شرح وقایع سیاسی و برنامه ها و نقشه های طرح شده جهت اغتشاش و بحران سازی را نشان می دهد ولی این موضوع که علت اتخاذ چنین تصمیماتی چه بوده است را به خوبی توضیح نمی دهد. 6-5 : تعدادی دیگر از نویسندگان صرفا گزارشی از روابط دیپلماتیک ایران و انگلیس را مورد نگارش قرار داده اندکه خود، شامل نویسندگان و رجال سیاسی داخلی و خارجی می شود که خاطرات سیاسی و رویدادهای درباری شاهان مختلف را در رابطه با انگلستان مورد کندکاو قرار داده اند. - فردوست، حسین.۱۳۶۹. ظهور و سقوط حکومت پهلوی. - رایت ، دنیس. ۱۳۶۸. ایرانیان در میان انگلیسی ها، ترجمه کریم امامی. - برقعی، محمد و سرفراز،حسین.۱۳۸۲. من و خاندان پهلوی. - رستم، فرهاد.1381.در وزارت دربار.گزارشات حسین علا. - سنجابی، کریم.۱۳۸۱.خاطرات سیاسی. - عاقلی، باقر.۱۳۸۰.شرح حال رجال سیاسی ونظامی معاصر ایران. مجموعه این آثار به نوبه خود کمک شایانی به خوانندگان و نویسندگان بعدی در خصوص شرایط داخلی دربار ارائه می دهد اما بیشتر این آثار یا به نحوی مغرضانه نگاشته می شوند و یا از بیان تمامی واقعیت ها به نحوی خودداری می شود که در تبیین نهایی نمی توان تنها از این نمونه آثار استفاده نمود از سویی دیگر، این نوشته ها تفسیری از وقایع صورت گرفته ارائه نمی دهند بدین معنا که صرفا وقایع صورت گرفته را توصیف می کنند. در بیشتر کتب فوق الذکر، بحران های سیاسی متاثر از بریتانیا در ایران به صورت متمرکز تبیین و واکاوی نشده است. از طرفی دیگر، نوعی فقدان بررسی اقدامات انگلستان در بحران سازی های سیاسی ایرانِ پس از انقلاب، به ویژه در چند سال اخیر، برجستگی قابل توجهی داشته است. اقداماتی همچون حمایت از رژیم صدام در تجاوز به خاک ایران، حمایت از معاندین نظام جمهوری اسلامی، تحریم های متعدد اقتصادی، فناورانه، سیاسی و موارد بی شمار دیگرجای پژوهش بسیار را در این زمینه بجای می گذارد. لکن، نوآوری های پژوهش کنونی در ذیل بدین صورت نگاشته شده است: - نخست آنکه پژوهش کنونی، صرفا به بررسی وقایع تاریخی بسنده نخواهد کرد، بلکه با استفاده از رویکرد تاریخی ونیز روش جامعه شناسی تاریخی(در بعد داخلی و بعد خارجی ِهابدن) سعی در نوعی آینده پژوهی و بیش بینی آینده بحران های سیاسی انگلستان در ایران را خواهد داشت. - دومین موردی که در پژوهش کنونی خصلت نوآوری را بدان می بخشد، بررسی جامع بحران های سیاسی انگلستان با استفاده از رویکردی تلفیقی و هم زمان از تئوری های وابستگی دوس سانتوس در راستای تشریح استعمار انگلستان در تضعیف دولت مرکزی ایران و نیز مدل بی ثباتی سیاسی دیوید ساندرز در راستای بازخورد بحران های سیاسی انگلستان بر کشور ایران می باشد. درواقع استفاده از الگویی تلفیقی در نوشتار کنونی هم نوعی نوآوری تلقی شده و هم تبیین و تحلیل بحران های سیاسی انگلستان را در ایران شفاف تر خواهد نمود. گفتار6- مشکلات اجرایی پژوهش: تحلیل موضوع مهمی همچون بررسی بحران های سیاسی انگلستان در ایران معاصر، بالتبع با برخی مشکلات و دشواری های علمی- پژوهشی مواجه خواهد شد. لذا در ذیل به برخی از مهمترین مشکلات محتمل در این راستا اشاراتی خواهد شد. 1-6 : اسناد محرمانه فعالیت های بریتانیا در ایران هرچند سال یکبار انتشار می یابند. 2-6 : همچنین دسترسی به این اسناد، در ایران با مشکلات عدیده ای مواجه است. 3-6 : هنوز هم بسیاری از این اسناد در طبقه بندی اسناد سری و فوق سری قرار داشته و اجازه انتشار نیافته است، لذا دشواری هایی در این راستا ایجاد خواهد شد. گفتار7- اهميت پژوهش: در روند بررسی سیراستعمار انگلستان و گذرانی بر بحران های سیاسی مذکور در ایران با مواردی مهم و البته عبرت آموزی مواجه خواهیم شد. در این میان، گذشته از ماهیت استعمار انگلستان در گذشته، آنچه که در وهله نخست از اهمیت فراوانی برخوردار خواهد شد، ایجاد سدی حفاظتی و مستحکم در دوران کنونی و آینده در راستای جلوگیری از رسوخ استعمار فرانوین انگلستان در ایران می باشد. به دیگر سخن، جمله گذشته چراغ آینده می باشد را در این خصوص می توان تعمیم داد. گذشته فعالیت های انگلستان و پیشینه بحران سازی های سیاسی بعضا جبران ناپذیر این کشور در کشور ایران، قطعا چراغی خواهد شد تا با شناختی دقیق و بینشی عمیق، بتوان با رویکردهای فرانوین استعمارانگلستان در ایران مقابله نمود. در این میان البته باید پیش از توجه به سیاست های استعماری انگلستان در حال حاضر و آینده، توجهات معطوف به تقویت ساختارهای داخلی و قوام نیروهای بومی گردد. یقینا مرکز ثقل نفوذ استعمار انگلستان در ایران، چند پارگی های سیاسی، آشفتگی های فرهنگی، شکنندگی ثبات اقتصادی و نهایتا تزلزل در مشروعیت نظام اسلامی ایران خواهد بود کما اینکه در پژوهش کنونی خواهیم دید، در گذشته نیز پیشینه بحران سازی های سیاسی انگلستان معطوف به نکات فوق بوده است. با پیروزی انقلاب اسلامی ایران، انگلستان که حضور مستقیم و غارت منابع کشور ایران را از دست رفته قلمداد کرده است، بحران سازی های سیاسی خود را در عصر حاضر معطوف به حمایت های مالی و نظامی از نیروهای گریز از مرکز در ایران، وجود چند دستگی در سیاست، ایجاد نفاق در میان طبقه های مختلف کشور، ترغیب و تحریک همسایگان ایران و کادرپروری در داخل کشور کرده است و با اعمال برخی سیاست های دشوار اقتصادی نظیر اعمال تحریم های همه جانبه به همراه دیگر هم پیمانان غربی و شرقی و متهم نمودن جمهوری اسلامی ایران در نقض مواردی همچون نقض حقوق بشر، تروریسم، آزادی های سیاسی، فعالیت های تحزبی و مواردی اینچنینی سعی در ایجاد بحران های سیاسی فرانوین داشته است. لذا موارد مذکور را می توان در اهمیت پژوهش کنونی برشمرد. همچنین، پژوهش حاضر را می توان پژوهشی کاربردی تلقی نمود. به دیگر سخن، با بررسی سیر استعمار و بحران سازی های سیاسی انگلستان در دوران معاصر می توان تا حد بسیار زیادی نقاط قوت و ضعف کشور ایران در برخورد با روند بحران سازی های مذکور را آسیب شناسی علمی و عینی نمود تا در نهایت بتوان الگویی کاربردی در مقابله با جریانات منتهی به بحران سازی های سیاسی انگلستان در ایران دوران معاصر ارائه نمود. گفتار8- اهداف پژوهش: شاید بتوان مدل استعماری بریتانیا را در خصوص نقض حاکمیت سیاسی ایران، از آغاز تا حال حاضر در قالب اهداف زیر ترسیم نمود. 1-8 : در گام نخست، هدف پژوهش حاضر توسعه دانش و نیز افزایش آگاهی در خصوص بحران سازی سیاسی در ایران و نیز تبیینی علمی از سیر گذران استعمار انگلستان در دوران معاصر می باشد. 2-8 : در مرحله بعد، ترسیم و تشریح این نکته که در بیشتر بحران های سیاسی معاصر، به ویژه پس از پیروزی انقلاب شکوهمند اسلامی در ایران انگلستان نقش اصلی را ایفا نموده است. 3- 8 : از آنجا که در هر دوره تاریخی، مجموعه ای از عوامل انگلستان را به مداخله و نهایتا بحران سازی در امور ایران ترغیب می نموده است، لذا ترسیم علت العلل حضور، مداخله، کارشکنی و نهایتا بحران سازی سیاسی در هر دوره در این پژوهش، یکی دیگر از اهداف نوشتار حاضر می باشد. 4-8 : از دیگر نکاتی که در تبیین اهداف تحقیق اهمیت ویژه ای می یابد، شناخت هرچه بهتر عوامل کلیدی و تسریع کننده در بحران های سیاسی ایران معاصر از سوی انگلستان می باشد. 5-8 : بخش دیگری از اهداف نوشتار کنونی، تفاوت های ماهوی و عینیت یافته در بحران سازی های سیاسی انگلستان در ایران می باشد. به عبارتی دیگر، بررسی علمی این موضوع که بحران های سیاسی مذکور در هر دوره در ایران معاصر چه تفاوت های ماهوی با دوره های پیشین داشته است نیز در این خصوص، مورد نظر قرار دارد. 6-8: از دیگر اهداف پژوهش کنونی، تبیین این نکته می باشد که با وقوع انقلاب اسلامی و تغییر دولت و حکومت، دامنه بحران های سیاسی انگلستان در ایران چه تغییری نموده است. به عبارتی دیگر، رابطه ایران و انگلستان با وقوع انقلاب اسلامی در چه حوزه هایی تشدید بحران های سیاسی را به همراه داشته است. 7-8: تبیین ماهیت و ابزارهای نوین بحران سازِ انگلستان در عصر حاضر و پی بردن به ماهیت استعماری نوین انگلستان با استفاده از ابزارهای استعماری جدید، نظیر استعمار علمی، صنعتی و فناورانه. 8-8 :ترسیم شمایی کلی از آینده بحران های سیاسی ایجاد شده از سوی انگلستان در ایران و آینده پژوهی شدت و ضعف بحران های مذکور. گفتار9- متغیرهای اصلی پژوهش : الف) متغیر وابسته: بحران های سیاسی در ایران ِمعاصر به طور کلی بحران را می توان این گونه بیان نمود که " دربحران،کنترل براوضاع به حداقل مي رسد". بحران ها همچون انفجارهاي هسته اي، درزماني کوتاه، انرژي فوق العاده اي را آزاد مي کنند، با بروز بحران دريک حوزه از تصميم گيري، مشکلات و معضلات ديگرنيز سرباز مي کنند ونقائص سازماني پنهان شده و يا مطالبات اعتراضي که در غير اين صورت، فرصت يا جرأت ابراز نداشته اند، وارد صحنه شده و به مشکل اصلي مي افزايند. ب) متغیر مستقل: سیاست خارجی انگلستان یکی از متغیرهای رساله حاضر می باشد. گفتار10- سازماندهی تحقیق: در این جا درپی ترسیم شمای اصلی نوشتار کنونی می باشیم و ارائه پاسخی متقن و علمی بدین سوال که "ما در تحقیق حاضر در پی چه می باشیم" گفتمان اصلی رساله حاضر را شامل می شود. مواردی همچون تبیین دلایل بازگشت تاریخی به دوران قاجار مرحله دوم سازماندهی نوشتار کنونی را شامل می شود. دسته بندی بحران های سیاسی انگلستان بر حسب شدت و میزان تاثیرات آن بر کشور ایران در هر دوره نیز سومین بخش از سازماندهی را شامل می شود. همچنین در مرحله چهارم، دلایل تبیین عینی و علمی هر فصل نیز مورد نظر قرار دارد ونهایتا شناخت شناسی هرچه بهتر و دقیق تر از استعمار انگلستان و ترسیم الگوی چند وجهی از آینده بحران های مذکور نیز قسمت پایانی سازماندهی رساله را تشکیل می دهد. دریافت فایل جهت کپی مطلب از ctrl+A استفاده نمایید نماید |